De fotografie van Ai Weiwei in Kunsthal Rotterdam

foto: Marco De Swart - Kunsthal Rotterdam, Ai Weiwei. In Search of Humanity

Bij de Kunsthal in Rotterdam is momenteel de omvangrijke expositie van Ai Weiwei te bezoeken, een prominente hedendaagse kunstenaar, maar ook verdediger van mensenrechten, die vanuit eigen ervaring dictatoriale regimes blootlegt. De tentoonstelling, getiteld In Search of Humanity, is tot op heden het meest uitgebreide retrospectief van zijn werk.

De expositie omvat belangrijke werken uit al zijn creatieve fasen, die inmiddels een periode van veertig jaar vertegenwoordigen. Bijbehorende teksten bieden inzicht in de unieke expressie van zijn artistieke werk. Om zijn specifieke boodschap aan de wereld mee te geven maakt hij gebruik van schilderijen, culturele readymades, LEGO-werken, sculpturen, installaties, fotografie en videokunst.

De kunstwerken tonen "een zoektocht naar menselijkheid en een betere wereld, de intimidatiemethoden van de Chinese regering, de roep om vrijheid, oorlogen en de wereldwijde vluchtelingencrises", en de kunstenaar hoopt dat we allen actie blijven ondernemen bij bedreigingen van de vrijheid van meningsuiting en mensenrechten.

Hoewel Ai gezien wordt als activist, ziet hij zichzelf helemaal niet zo. "Art is everything" is zijn quote in het interview voorafgaand aan de tentoonstelling, en daarmee een expressie van de realiteit om je heen. Woon je in een gebied waar weinig suppressie is dan toon je een andere realiteit als kunstenaar dan wanneer dat wel het geval is. Het woord 'activist' vindt hij ook niet passen, omdat dat zou impliceren dat je niet professioneel bezig bent als kunstenaar. Kunst is verbonden met de realiteit en de filosofie en het morele, en kan daar nooit los van staan. Zijn kunstwerken zijn voor hem een expressie van zijn persoonlijkheid, maar tegelijk kunnen ze gebruikt worden als middel om actief een standpunt in te nemen.

Fotografie

Zijn fotografie is politiek en sociaal geëngageerd en biedt een kritische blik op de hedendaagse samenleving, zowel in China als wereldwijd. Hij gebruikt zijn werk om aandacht te vragen voor onderwerpen als mensenrechten, vrijheid van meningsuiting en de invloed van de overheid op het individu.

Ai Weiwei's fotografie kenmerkt zich door de manier waarop hij eenvoudige, alledaagse objecten en situaties transformeert tot krachtige politieke uitspraken. Zijn foto's zijn vaak direct en ongecompliceerd, maar dragen een diepe betekenis met zich mee. In de tentoonstelling worden deze, evenals alle overige kunstuitdrukkingen van Ai Weiwei, in chronologische volgorde vertoond.

Foto's uit New York en Beijing

Tussen 1983 en 1993 woont Ai Weiwei in New York, waar hij zijn ervaringen en ontmoetingen met vrienden als Allen Ginsberg en Robert Frank documenteert. Ook laat hij zichzelf fotograferen terwijl hij de stad ontdekt. Met terloopse snapshots vult hij zijn visuele dagboek.

Na verloop van tijd verandert het karakter van de foto's: ze worden minder persoonlijk. Met zijn cameralens observeert hij gebeurtenissen in zijn directe omgeving. In de zomer van 1988 legt hij in de wijk East Village het strijdtoneel voor politieke, maatschappelijke, ethische, seksuele vraagstukken en burgerlijke ongehoorzaamheid vast.

Na verloop van tijd verandert het karakter van de foto's: ze worden minder persoonlijk...

Ai sluit zich aan bij de activisten en laat hiermee zien dat ieder individu de mogelijkheid heeft om iets ten goede te veranderen. In 1993 keert hij terug naar Beijing. Hier legt hij als een vreemde in eigen land zijn persoonlijke omgeving vast, waaronder zijn stervende vader.

Tiananmenplein

Op het Tiananmenplein vonden op 4 juni 1989 de studentenprotesten en het daaruit voortvloeiende bloedbad plaats, waarbij drieduizend mensen omkwamen. Ai bezoekt dit plein ieder jaar op deze dag in juni om hierop te reageren. Op het plein bevindt zich de Poort van de Hemelse Vrede. Boven deze toegang tot de Verboden Stad, hangt tevens het portret van Mao Zedong, wiens mausoleum zich ook op het plein bevindt.

In 1994 bezoekt Ai het plein samen met de kunstenaar Lu Qing, waar hij haar fotografeert met op de achtergrond zowel de poort als Mao's portret. Het optillen van haar rok, wat een speels en humoristisch gebaar lijkt, is in feite een protestactie tegen het starre overheidsbeleid.

Study of Perspective

Een van zijn beroemdste fotografische series is de Study of Perspective, waarin hij foto's toont van zijn uitgestrekte arm die de middelvinger opsteekt naar verschillende beroemde locaties en symbolen van macht over de hele wereld, zoals het Tiananmenplein, het Witte Huis, en de Eiffeltoren. Deze serie wordt vaak geïnterpreteerd als een uiting van verzet tegen autoriteit en onderdrukking.

Met de titel Study of Perspective verwijst Ai naar een kunstterm uit ruimtelijke studies. In plaats van het inschatten van een afstand met zijn duim, gebruikt hij hier zijn middelvinger, wat zijn persoonlijke standpunt op het veranderen van de toekomst weergeeft.

Deze beweging van zijn arm en vinger maakt hij echter nooit naar personen, omdat hij in ieder individu de mogelijkheid ziet om de dingen ten goede te veranderen. Hiermee wil Ai ons aanmoedigen om na te denken over onze eigen positie ten opzichte van autoriteiten en om op te staan voor recht op zelfbeschikking en vrijheid van meningsuiting.

In hechtenis

In 2009 wordt Ai voor het eerst gearresteerd en daarmee verhinderd om te getuigen voor de activist Tan Zuoren, die onderzoek deed naar de constructiefouten in de schoolgebouwen die instorten tijdens de grote aardbeving van Sichuan in 2008 en wordt beschuldigd van oproepen tot het ondermijnen van de overheid.

Ze doorzoeken Ai's hotelkamer en slaan hem dusdanig in elkaar dat hij ernstige verwondingen aan zijn hoofd oploopt. Als hij afgevoerd wordt in de lift naar beneden slaagt hij er nog in om met zijn mobiele telefoon in de spiegel een selfie te maken van het tafereel, en deze onopgemerkt op het internet te plaatsen. De foto, die Ai later in Lego uitvoert (Illumination), gaat viraal en benadrukt het toenemende belang van smartphones en sociale media in politiek activisme.

Nadat Liu Xiaobo, een criticus van het Chinese systeem, in 2010 de Nobelprijs voor de Vrede krijgt, besluit de Chinese Communistische Partij hard op te treden tegen dissidenten en worden advocaten, activisten en schrijvers gevangengenomen of het zwijgen opgelegd.

De studio van Ai wordt onder het mom van ‘onrechtmatig gebruik’ door officiële instanties vernietigd. De geheime politie neemt hem in 2011 zonder formele aanklacht of veroordeling voor onbepaalde tijd opnieuw in hechtenis op een onbekende locatie. Nadat hij op borgtocht wordt vrijgelaten heeft hij 81 dagen moeten doorbrengen in een kleine ruimte waar hij voortdurend wordt gefilmd en waar het licht altijd aan blijft.

Hierna staat hij onder streng toezicht. Het wordt hem verboden om te reizen. Ai gaat door met het bekritiseren van het regime door middel van zijn kunst en het lukt hem zelfs om verslag te doen van de omstandigheden waar hij in het geheim werd vastgehouden. Als dissident komt hij op voor politieke transparantie en vrijheid van meningsuiting, in China en daarbuiten.

Als Ai in 2015 zijn paspoort terugkrijgt van de Chinese regering, verhuist hij naar Berlijn. Voornamelijk in Europa gevestigd, houdt hij zich hierna vanuit zijn rol als kunstenaar, door duidelijke standpunten in te nemen in actuele kwesties, vooral bezig met het verdiepen van zijn missie als verdediger van mensenrechten en fundamentele democratische waarden. De fotografie is dan eigenlijk wel uit zijn vele kunstuitingen verdwenen, althans ... deze wordt niet getoond in de rest van de tentoonstelling.

Ai Weiwei. In Search of Humanity
Nog te zien tot 3 maart 2024
Kunsthal Rotterdam