Al sinds de Renaissance hebben kunstenaars zich toegelegd op het creëren van stillevens, een genre dat nooit zijn aantrekkingskracht lijkt te verliezen. In de 17e eeuw legden kunstenaars in Nederland en Vlaanderen zich toe op het vereeuwigen van bloemstukken, tafels gedrapeerd met sierlijke tafelkleden, kruiken of muziekinstrumenten. Met stillevens in de fotografie kunnen beelden vastgelegd worden die verbazingwekkend veel gelijkenis vertonen met die klassieke schilderijen uit het verleden.
Je hoeft natuurlijk geen stillevens te fotograferen die exact op de schilderijen lijken uit de renaissance, maar bij stilleven fotografie kunnen we wel gebruik maken van de inzichten van de oude meesters.
In je eigen huiskamer kun je een efficiënte stilleven fotostudio maken en zowel kunst- als flitslicht manipuleren om professionele foto's te maken. Lees wat er allemaal mogelijk is bij het maken van een fotografisch stilleven in je huiskamer.
Camera en instellingen
Voor stilleven fotografie is er niet per se iets speciaals nodig op het gebied van camera uitrusting. Wel ben je in sommige gevallen beter af met een statief, vooral als je lichtbron gefilterd of anderszins indirect is. Met een statief kun je een klein diafragma selecteren, wat nodig kan zijn voor een goede helderheid over het gehele beeld.
Houd er rekening mee dat kleine diafragma's bij weinig licht lange sluitertijden vereisen, en dat lange sluitertijden stabiliteit vereisen. Bij het statief heb je ook een kabel of een afstandsbediening nodig, omdat het simpelweg aanraken van de ontspanknop soms voldoende kan zijn om cameratrillingen in de opname te introduceren.
Als je geen afstandsbediening hebt, probeer dan de zelfontspannerfunctie van je camera. Stel deze in op vijf seconden, dit moet voldoende tijd zijn om de trillingen te laten stoppen nadat je handmatig op de knop hebt gedrukt.
Het onderwerp kiezen
Tenzij je daadwerkelijk probeert die renaissancestillevens te dupliceren, hoef je je niet te beperken tot foto's van fruit, kleikruiken en linnengoed. Vrijwel alles in je huis kan een uitstekend stilleven opleveren, op voorwaarde dat het in de categorie van visuele perfectie valt.
Als je kijkt naar al die mooie stillevens uit de renaissance, zul je bijna helemaal geen onvolkomenheden zien. Je moet dus eventuele imperfecties in de stilleven onderwerpen zien te vermijden door in - of uit te zoomen of door ze te verbergen. Dat betekent dus dat je geen gekneusde appels, geen uitgedroogde bloemen en geen afgebroken servies fotografeert.
Voordat je een besluit neemt over welke verzameling objecten je gaat fotograferen, is de belangrijkste vraag of de objecten goed bij elkaar passen. Denk vervolgens na over de manier waarop de objecten kunnen worden gerangschikt.
Objecten die min of meer dezelfde hoogte hebben, zorgen voor een ietwat statische en saaie foto. Voorwerpen van verschillende hoogte daarentegen zullen de ogen van de kijker aanmoedigen om door het hele beeld te bewegen, in plaats van alleen van links naar rechts.
Zoek vervolgens naar kleurencombinaties die goed bij elkaar passen. De meesters uit de Renaissance hadden de neiging kleuren te kiezen met een meer aards palet, zelfs hun bloemen leken niet bijzonder te schitteren. Je hoeft voor je foto's natuurlijk niet vast te houden aan het aardse palet, maar zorg er wel voor dat je goed begrijpt welke kleuren het beste bij elkaar passen.
Complementaire kleuren zijn bijvoorbeeld bijna altijd een goede keuze. Analoge kleuren, of kleuren die naast elkaar liggen op de kleurencirkel, werken ook heel goed. Maar houd er rekening mee dat de sfeer van de meeste stillevens er een van rust en sereniteit zou moeten zijn. Dat betekent dat je niet veel botsende kleuren of felle kleuren in je stillevens zou moeten hebben. Houd het eenvoudig voor het beste effect.
Let ten slotte bij het kiezen van een object voor je stilleven op onderwerpen met een interessante textuur. Een object met een glad oppervlak kan een interessant onderwerp zijn, maar aangezien het bij stillevens eigenlijk allemaal om het licht gaat, zul je uiteindelijk een veel boeiendere foto krijgen als je onderwerpen kiest met een interessante textuur. De schil van een sinaasappel is een goed voorbeeld.
Als algemene regel geldt dat je sterk reflecterende objecten, zoals wijnglazen en zilver, beter kan vermijden als je voor het eerst begint met stilleven fotografie. Het kan een hele uitdaging zijn om glimmende objecten goed uit te lichten, en je zult veel tijd moeten besteden aan het omzeilen van verblinding en reflecties.
Verder: de oneven regel zegt dat mensen zich prettiger voelen als ze oneven genummerde groepen objecten bekijken. Begin met drie objecten en probeer er dan vijf, maar overdrijf niet, je wilt je kijker niet overweldigen door hem te veel dingen te geven om naar te kijken. Stilleven foto's moeten vol vorm en textuur zijn, maar te veel van wat dan ook kan slecht zijn. Als je twijfelt, vereenvoudig dan.
De belichting
Nu je weet wat je gaat fotograferen, moet je gaan nadenken over het licht. Licht is altijd belangrijk, maar bij stilleven fotografie is het bijna alles. Gelukkig heb je geen dure fotostudio nodig om dit goed te kunnen doen. Als je een keukenraam hebt met natuurlijk licht, hoef je er alleen maar een tafeltje naast te zetten en je hebt meteen een thuisstudio.
Als je thuis geen raam met perfect licht hebt, kun je ook tafellampen of plafondlampen gebruiken die zijn uitgerust met op daglicht gebalanceerd licht. Als je dit soort lampen niet kunt vinden, gebruik dan de aangepaste witbalansinstelling van je camera. Zelfs stillevens die bij gloeilamplicht zijn gemaakt kunnen er nog steeds behoorlijk natuurlijk uitzien.
Licht is altijd belangrijk, maar bij stillevenfotografie is het bijna alles.
Net zo belangrijk als de kwaliteit van het licht is de richting van het licht. Het mooie van raamlicht is dat het zacht en gelijkmatig is, maar dat maakt geen verschil als je je onderwerp niet positioneert om optimaal gebruik te maken van dat prachtige licht.
De meeste stillevens zien er het beste uit als het licht van de zijkant komt. Wanneer je een onderwerp daarentegen tegenlicht geeft, kan dat resulteren in een foto die te donker is of een afleidende, uitgebrande achtergrond heeft.
Als je je onderwerp van voren belicht, krijg je al snel een beeld dat een beetje saai is. Licht van voren kan een onderwerp er vlak en dimensieloos uit laten zien, omdat er schaduw nodig is om de details te verbeteren. Wanneer je een onderwerp van voren belicht, vallen de schaduwen achter het object, waardoor ze niet meer zichtbaar zijn voor de camera.
Je kunt wat extra licht gebruiken om de schaduwen op te vullen als je merkt dat je niet de juiste hoeveelheid verlichting krijgt via het raam of via één enkele lichtbron. Doe dit met een tweede lamp, of laat het licht eenvoudigweg in de schaduw weerkaatsen met behulp van een reflector die aan de andere kant van de lichtbron is geplaatst. Als je een tweede lamp gebruikt, onthoud dan dat voor het meeste drama je hoofdlicht dichter bij je onderwerp moet zijn dan je secundaire lichtbron.
De basis van kunstlicht
In tegenstelling tot natuurlijk licht, bieden kunstmatige bronnen volledige controle over intensiteit, richting en kwaliteit. In de stilleven fotografie kan deze controle het verschil zijn tussen een vlakke afbeelding en een die driedimensionaal en levendig lijkt.
Maar het beheersen van kunstlicht hoeft dus niet te beginnen met hoogwaardige studiolampen. Een veelzijdige lichtbron thuis is je plafondlamp. Hoewel vaak over het hoofd gezien, kan een plafondlamp met de juiste aanpassingen dienen als hemel- of invullicht in je geïmproviseerde studio.
Voor zachtere schaduwen en diffuus licht gebruik je een lampenkap of een diffuser. De truc is ervoor te zorgen dat het licht je onderwerp gelijkmatig omvat. Onthoud, hoe breder het licht, hoe zachter de schaduwen. Dus een plafondlamp met een brede omtrek heeft de voorkeur voor een zachte lichtafname.
Flitslicht
Flitslicht in stilleven fotografie kan vaak hard zijn, wat leidt tot overbelichte plekken en zware schaduwen. Hier komt de techniek van bouncing van pas.
Een flits bouncen houdt in dat je je externe flitser (zoals een speedlight) weg van je onderwerp richt naar een neutraal gekleurd oppervlak, zoals een witte muur of plafond. Het licht raakt het oppervlak en verstrooit, verzacht de schaduwen en repliceert het effect van een grotere, natuurlijke lichtbron. Deze techniek is bijzonder effectief voor het elimineren van de hardheid die directe flits kan veroorzaken.
Harmoniseren van meerdere lichtbronnen
Overweeg ook om meer dimensies aan je lichtopstelling toe te voegen. Het combineren van je plafondlamp, bouncen van flitslicht en extra lichtbronnen kan diepte creëren en delen benadrukken.
De achtergrond
Als je enkele van die beroemde schilderijen uit de Renaissance bekijkt, zul je ontdekken dat de achtergronden bijna uitsluitend donker en effen zijn. Hetzelfde zou moeten gelden voor stilleven foto's. Kies een eenvoudige achtergrond. Deze hoeft niet per se donker te zijn, maar moet vrij zijn van afleidende elementen, zoals meerdere en felle kleuren die je onderwerp overheersen.
Een veelgemaakte fout die beginners maken bij het kiezen van achtergronden voor stillevens is het gebruik van gekreukelde stof. Deze kleine gebreken vallen persoonlijk niet echt op, maar als je ze op een foto vastlegt, gaat het oog van je kijker regelrecht langs je onderwerp en rechtstreeks naar de kreukels. Zorg ervoor dat de achtergrond helder en kreukvrij is voordat je deze achter het onderwerp ophangt.
Lightpainting
De techniek van lightpainting kun je gebruiken om de klassieke renaissancestijl nauwkeuriger na te bootsen. Stel je op in een donkere kamer en gebruik slechts één zaklamp als lichtbron.
Het voordeel van het belichten van je onderwerp met een zaklamp is dat het als kleinere lichtbron een betere algehele kleurverzadiging geeft, en omdat het ook een mobiele lichtbron is, krijg je geen harde schaduwen.
Je kunt de opname vanuit meerdere richtingen verlichten en selectief meer licht toevoegen aan sommige gebieden en minder licht aan andere. En als je de Bulb-modus gebruikt, kun je de sluiter zo lang open laten staan als je nodig hebt, zodat je overal licht krijgt waar je maar wilt.
Wanneer je met licht schildert, bedenk dan dat grotere lichtbundels een zachter, vlakker effect creëren en dat kleine lichtbundels de textuur en kleurverzadiging versterken. Gebruik zijverlichting net zoals met een constante lichtbron, omdat dit de textuur verbetert en dimensie en drama toevoegt.
Conclusie
Het opzetten van een stilleven studio in je woonkamer vereist geen extravagante apparatuur. Vaak zit de magie in de alledaagse elementen om je heen. Het begrijpen en manipuleren van kunstlichtbronnen kan je fotografie naar een hoger niveau tillen, waardoor je afbeeldingen van professionele kwaliteit krijgt.
Het mooie van stilleven fotografie is dat je de tijd kunt nemen en verschillende camerahoeken, verschillende composities en verschillende lichtcombinaties kunt uitproberen totdat je er een tegenkomt die je echt leuk vindt. Als je raamlicht gebruikt, ben je enigszins overgeleverd aan het tijdstip van de dag, maar verder heb je alles zelf in de hand. En omdat je digitaal fotografeert, kun je lekker experimenteren. Als iets niet werkt, dan gebruik je de prullenbak knop.
Door te proberen de grote schilderijen uit vervlogen jaren na te bootsen, kun je wel inzicht krijgen in het licht, de textuur en een goede compositie van objecten. Hierna is het tijd om zelf met een aantal prettige stills te komen.
