De filmstillfoto’s van Stephen Vaughan zijn net zo onvergetelijk als de films waar hij ze voor geschoten heeft. Wie herinnert zich niet het beeld uit Rain Man waarop Tom Cruise en Dustin Hoffman zij aan zij lopen op een met bomen omzoomde weg? En wanneer je aan Blade Runner denkt, zie je ongetwijfeld de zwoele foto voor je van een sigaret rokende Rachel, gehuld in rookpluimen. En wat te denken van het Hollywoodschandaal toen Bradd Pit Jennifer Aniston verliet voor Angelina Jolie op de set van Mr and Mrs Smith?
De roddelbladen maakten dankbaar gebruik van de foto’s van Stephen Vaughan waarop het stel in witte overhemden en rubberen laarzen op een berg brandend puin staat. Vaughan nam de allerlaatste foto's van acteur Heath Ledger op de set van Batman. Vermomd als de Joker met een sardonische glimlach en doordringende blik bewijst deze opname hoe krachtig een foto kan zijn.
Bewegend beeld vastleggen op foto is weliswaar een aangeleerd ambacht, maar is uitgegroeid tot een vorm van kunst in de handen van Vaughan. Wanneer je Vaughans portfolio bekijkt, tref je een meer dan dertig jaar omvattend overzicht van spraakmakende speelfilms en de daarbij behorende acteurs en actrices.
We spraken met Vaughan over zijn werk en over de tentoonstelling die vanaf 25 januari 2012 bij Galerie V!P’s te zien zal zijn.
Hoe bent u in de fotografie terechtgekomen?
Ik ben als een kindacteur begonnen. Toen ik zeventien was, overleed mijn moeder en stond ik plotseling op eigen benen en heb ik allerlei klusjes moeten aanpakken om in mijn levensonderhoud te voorzien. Ik pokerde om geld, maakte zwembaden schoon en pakte eigenlijk alles aan om aan eten te komen. Uiteindelijk vond ik een baantje als hulpje in een fotoafdrukstudio.
Ik was toen vijfentwintig. Ik werkte in een tot studio omgebouwde wijnkelder en de eerste keer dat ik een foto ontwikkeld zag worden, maakte dat grote indruk op me. Alsof ik voor het eerst een zonsverduistering zag, ik was echt verbaasd! Toen kennissen van mij er lucht van kregen dat ik foto’s kon afdrukken, maakten zij daar dankbaar gebruik van.
Een van mijn klanten was een zakenpartner van mijn werkgever uit de wijnhandel. Hij moest op reis naar Europa om wijn in te kopen en vroeg mij om de daar gemaakte foto’s af te drukken. Als betaling kreeg ik een camera van hem. Ik had er eigenlijk nooit aan gedacht om fotograaf te worden, maar ik had toegang tot een donkere kamer, ik had een camera en ik kon films afdrukken wanneer ik maar wilde. Dat versnelde mijn leerproces.
Ik vind dat werken onder moeilijke omstandigheden vaak de interessantste beelden oplevert
Ik kreeg er een kick van om het beste fotomoment te kiezen. Ik stelde mezelf allerlei vragen zoals waarom een bepaalde schaduw ergens viel of waar het licht vandaan kwam. En ondertussen bleven de opdrachten maar komen. Omdat ik ook nog acteerde, kreeg ik ook uit die omgeving opdrachten. Het is eigenlijk allemaal vanzelf gekomen.
Toen ik nog klein was vertelden mijn ouders me dat ik moest doen wat ik wilde en ik heb me altijd afgevraagd wat ik eigenlijk wilde. Hoe vond ik mijn passie? Toen kwam de fotografie in mijn leven en had ik mijn passie gevonden.
Uw stijl van de fotograferen is heel anders dan andere filmstillfotografen. Uw foto's lijken kunstzinniger en gevoeliger
Ik zoek naar schoonheid en energie. Ik ben niet op zoek naar een letterlijke weergave van wat er gebeurt. Ik ben op zoek naar omstandigheden en situaties waarin schoonheid te zien is en die momenten zijn suggestief. Ik wil interessante momenten vastleggen. Een foto voor een film is pas geslaagd als de foto je nieuwsgierig maakt.
Voor welke regisseur werkte u het liefst?
Ik werk graag met visuele regisseurs. Bob Fosse is mijn all time favoriet. Hij was op heel veel manieren briljant. Van de regisseurs waar ik de laatste tijd mee gewerkt heb, noem ik Timur Betmanbekov en Andrew Niccol, die enorm betrokken zijn bij de uitstraling van de film, wat zich uit door hun keuze voor cinamatographers Caleb Deschanel en Roger Deakin.
Ik heb maar één film met Ridley Scott gedaan en dat was Blade Runner. Dat was geen feest: hij wilde niet werken met Amerikanen vanwege de vakbonden en hij was er niet blij mee dat hij de camera niet mocht bedienen. Hij had een wrok tegen ons en dat is echt heel jammer want ik zou graag weer met hem samenwerken. Hij is een man met een enorme visie.
Ik vind dat werken onder moeilijke omstandigheden vaak de interessantste beelden oplevert. Weinig licht, duisternis en smerige achtergronden met verzadigde tinten. De context is altijd interessanter onder lastige omstandigheden dan wanneer je twee acteurs ziet zitten aan een goed uitgelichte keukentafel.
Wat is uw grootste uitdaging bij het fotograferen?
Iedere speelfilm heeft zijn eigen uitdagingen en dat vind ik juist zo leuk aan het fotograferen bij filmopnames. De grootste uitdaging is waarschijnlijk om creatief te zijn. Ik wil niet gewoon een opname, de truc is om een echt geweldige opname te maken. Je moet je focussen op het juiste moment om een foto vast te leggen.
De Johnny Depp foto uit Pirates of the Carribean 3 heb ik tussen de opnames door gemaakt. We stonden in de regen en waren zeiknat. De opnames vonden plaats in een vliegtuighangar in Palmdale op een schip met een jetventilator en twee ritterfans. De nepregen en -wind blies ons opzij terwijl het schip van links naar rechts ging. Je probeert dan opnames te maken terwijl je na iedere klik je lens moet schoonmaken.
Soms is het rotwerk en je staat er helemaal alleen voor. Je kunt de acteurs wel vragen stil te staan, wat sommigen doen en sommigen niet, maar de energie is er dan niet, dus ik neem altijd mijn kans waar als de camera's draaien.
Filmstillfotografie is een genre wat vaak over het hoofd gezien wordt. Hoe komt dat, denkt u?
Ik denk dat de meeste mensen denken dat de filmstillfoto's frames uit de film zijn. Wat ook meespeelt is dat filmstudio's erg laks met het materiaal omgaan omdat ze niet geïnteresseerd zijn in het promoten van hun fotografen als kunstenaars. Voor hen heeft de foto geen waarde meer als de film niets meer opbrengt. Er zijn tijden geweest dat de foto's en negatieven niet goed gearchiveerd werden, kwijtraakten, gestolen werden of zelfs weggegooid.
Ik ben op zoek naar omstandigheden en situaties waarin schoonheid te zien is en die momenten zijn suggestief
Als filmfotografen beschikken we niet over de rechten van onze foto's. Vaak zien veel van de beste foto's nooit het daglicht. Toen ik op zoek was naar een aantal zwart-wit negatieven van Blade Runner hadden de studio's geen idee waar het grootste deel ervan was. Ik ging naar United Artists om materiaal te zoeken van Rain Man voor een fototentoonstelling en kreeg te horen dat al het materiaal verloren was gegaan.
Alleen al voor historische, culturele en sociale redenen - het was een Academy Award winnende film - zouden deze beelden behouden moeten blijven en ter beschikking moeten zijn voor de fotograaf. De Academy of Motion Pictures Arts and Sciences Margret Herrick Library ons heeft gevraagd om contactsheets en negatieven in bewaring te geven. Dat is een goede zaak.
Uw foto's van Heath Ledger op de set van Batman werden de ironische beelden waar we hem nu mee associëren
Heath Ledger was briljant, een prachtig mens en een groot acteur. Hem te zien werken was een fantastische ervaring. Hij was op het scherpst van de snede met zijn Joker-vertolking. Zijn heengaan was een tragisch verlies. Hij was ongelooflijk getalenteerd. Voor de foto waarop hij wordt ondervraagd terwijl hij over de tafel wordt getrokken, danste ik rond de geluidsman en de assistentcameraman en schoot de foto’s uit de losse pols.
Kunt u wat over de tentoonstelling vertellen?
Ik heb veel deelgenomen aan groepsexposities en in de jaren 90 was ik een van de oprichters van de Society of Motion Picture Still Photographers. We hebben exposities gehad bij de G. Ray Hawkins Gallery, op de Academy en in Havanna. Vorig jaar heb ik twee solotentoonstellingen in Frankrijk gehad en deze tentoonstelling is mijn eerste in Nederland en zal bestaan uit vijftig beelden van Blade Runner tot Dark Knight. Het is gaaf om beelden te laten zien die mensen nooit eerder hebben gezien.
Als u herinnerd zou worden voor één foto, welke zou dat zijn?
Een foto van mijn overleden hond Lulu, die door de lucht een eekhoorn achterna vliegt.
Als u de perfecte foto met de beste acteurs, de beste lichtomstandigheden en de beste regisseur kon maken, wat zouden we dan te zien krijgen?
Een foto uit een film met Heath Ledger, geregisseerd door Bob Fosse en geschreven door Paddy Chayefsky zou cool zijn.
