Fotograaf Tom van der Leij reist de wereld over. Er komt van alles voor zijn lens. Van wilde dieren tot bruisende steden. In het kader van het wereldkampioenschap voetbal dat deze zomer in Zuid-Afrika gehouden wordt, verschijnt er een miniserie over dit land. Deel 2, de Wild Coast
De eerste keer dat ik aan de Wild Coast in het voormalige thuisland Transkei kwam was tijdens een uitwisselingsprogramma tussen de Hogeschool in Utrecht en de Rhodes University, Grahamstown. Elk weekend trok ik er samen met twee vriendinnen, Merei Dekker en Elles van Gelder (beide nu werkzaam in de journalistiek, de eerste bij SBS6 en Elles als correspondent voor RTL, De Pers en de Wereldomroep in Johannesburg) erop uit.
De volgende ochtend scheen de zon en waren we aanbeland in het paradijs
Toen we een keer een lang weekend vrij kregen besloten wij naar het uiterste noordoostpunten van de Oostkaapprovincie te gaan. Van vrienden hoorden we dat de Xhosa’s (de stam met de bekende klikklanken in hun taal) er in ronde hutjes opgetrokken uit klei, stro en koeienmes woonden. “Ze verbouwen hun eigen gewassen en houden er wat kippen, koeien en paarden op na,” vertelde mijn Zuid-Afrikaanse medestudent Howard Drakes. Hij wist ook veel over de geschiedenis te vertellen.
Bijvoorbeeld dat het voormalige apartheidsregime een aantal zogenaamde thuislanden aanwees waar de zwarte bevolking diende te wonen. De Transkei was het grootste thuisland. Hier zijn grote ANC-kopstukken als Walter Sisulu en Nelson Mandela geboren. Blanken durfden zich er jarenlang niet te tonen.
De authenticiteit, de stammencultuur en vooral de adembenemende kustlijn zijn de trekpleisters
Die eerste keer door de Transkei eindigden wij de rit na een helse tocht bij Mpande, een gehucht waar de blanke Dillon Harvey, The Kraal backpackers was gestart. De laatste uren reden wij in het pikkedonker, diepe potholes (gaten in de weg), dronken automobilisten, Nguni runderen (eeuwenoud runderras) op de weg ontwijkend en in de stromende regen.
De volgende ochtend scheen de zon en waren we aanbeland in het paradijs. Zo voelde dat. Xhosavrouwen kwamen in de ochtend langs met verse oesters, we reden te paard naar een scheepswrak en dronken zelf gebrouwen bier met de lokale chief.
Brede rivieren die uitmonden op de ruige kust waarlangs je dolfijnen en walvissen zag springen
Ik kwam er toen achter dat overdag zwarte mensen inflitsen heel goed werkt. De Wild Coast deed zijn naam eer aan. Brede rivieren die uitmonden op de ruige kust waarlangs je dolfijnen en walvissen zag springen.
Tegenwoordig wordt de Wild Coast niet meer systematisch overgeslagen door toeristen. Vooral veel jongeren weten hun weg naar bekende plekken als Port St Johns, The Hole in the Wall en Coffee Bay te vinden.
Ze doen zich te goed aan dagga (wiet) of de hallucinerende paddestoelen die er op paardendrollen groeien. Sinds de afschaffing van apartheid bezoeken ook meer en meer blanke Zuid-Afrikanen het gebied.
Ik kwam er toen achter dat overdag zwarte mensen inflitsen heel goed werkt
De authenticiteit, de stammencultuur en vooral de adembenemende kustlijn zijn de trekpleisters. Heuvels die tot in de woeste warme Indische Oceaan rollen, turkooizen rondavels (hutjes) die als toefjes over het landschap verdeeld liggen en de rijke Xhosacultuur, dat is de kust van de Transkei
Het binnenland van de Transkei is minder bezocht en door het ontbreken van de oceaan voor toeristen wellicht minder aantrekkelijk. Het heeft zo zijn eigen charmes.
Nabij Lusikisiki woont de blanke traditioneel genezer (Sangoma) Chris Ntombemhlophe Reid.
Het is een aardige trip om er te komen maar dan ben je wel echt in het hart van de Transkei. Het laatste uur dien je te voet af te leggen. Chris is al vijftien jaar Sangoma. Zijn “vorige” leven is hij multimiljonair geweest en nu woont hij samen met een aantal andere in een paar hutjes in the middle of nowhere. Hij organiseert ceremonies en je kunt zelfs bij hem in de leer als je je Sangoma-roeping hebt gehad. Voor elke fotograaf een unieke gebeurtenis!
De Transkei heeft mijn hart gestolen; ik kom er jaarlijks een aantal maal en heb de regio het afgelopen decennium zien veranderen. Destijds was er geen elektriciteit of stromend water en lag er een geasfalteerde weg.
Sinds de ANC aan de macht is krijgen ook de achtergestelde gebieden hulp. Scholen worden gebouwd, ziekenhuizen opgericht en ouderen krijgen pensioengeld uitgekeerd.
Maar nog altijd behoort dit deel van het land tot de armste regio. Het rurale, het primitieve leven heeft voor een buitenstaander zo zijn charme; het kan aardig fotogenieke plaatjes opleveren; meisjes die met emmers water op hun hoofd balanceren en van de rivier teruglopen naar hun hut. Of tegen het vallen van de nacht met een statief de contouren van herdertjes vastleggen die het vee binnenhalen.
Ik moet bekennen dat ik ook aardig wat pennen en potloden heb lopen uitdelen.
In de loop der jaren zijn er naast de goedkope onderkomens ook lodges en resorts bij gekomen. Toeristen reizen niet alleen meer met rugzak maar zelfs met trolleykoffertjes.
Toeristen veranderen het gedrag van de lokale bevolking mede door het introduceren van westerse gewoontes en gebruiken. Sommige fotografen/toeristen geven geld of eten voor een foto. Dat creëert een bedelcultuur en je kunt het de mensen niet kwalijk nemen dat ze vervolgens iedere fotograaf om iets vragen. Ik moet bekennen dat ik ook aardig wat pennen en potloden heb lopen uitdelen.
De Transkei, de Wild Coast, haar inwoners en tradities veranderen. Waar vroeger kindjes achter de auto aanrenden en je welkom heetten, vragen ze nu luidkeels om eten of geld. Je ziet zogenaamde traditionele Xhosavrouwtjes pijprokend langs de kant van de weg zitten. Als je een foto neemt dan krijg je een hand onder je neus gedrukt en of je even wilt betalen.
Mocht je hierheen gaan; neem genoeg geheugenkaarten en batterijen mee!
Ook zie je dat naast opkomende commerciëlere partijen (lees blanke) Zuid-Afrikanen in samenwerking met de lokale bevolking er eco-vriendelijke onderkomens neerzetten, waarbij de lokale bevolking mede-eigenaar worden. Zo heb je Bulungula lodge. Een supermooie plek, aan de oceaan langs een rivier, waar het hele dorp van meeprofiteert. Mocht je hierheen gaan; neem genoeg geheugenkaarten en batterijen mee!
De N2, de weg die door de Transkei loopt gaat langs Qunu. In dit dorp aan de N2 heeft Nelson Mandela een huis staan. Een aantal maal per jaar is hij er te vinden.
Zijn kleinzoon en oogappel, Chief Mandlesizwe Zwelivelile 'Mandla' Mandela woont, deels ook in het huis van zijn grootvader. Naast zijn functie als politicus en zakenman neemt hij zijn verantwoordelijkheid als Chief van zijn clan. Hij verzorgt Aids-voorlichting en koestert de oude Xhosawaarden en gewoonten. Ik heb de eer gehad hem een aantal malen te volgen en te fotograferen.
De Transkei verandert, dat is onontkoombaar, maar fotogeniek zal het hoe dan ook blijven.
Zo was ik een keer met (oud medestudent en vriend) Howard Drakes in het huis van Nelson Mandela met zijn kleinzoon Mandla terwijl zijn grootvader in de kamer naast ons zat. Ik heb al mijn charmes en overtuigingstechnieken in de strijd gegooid om een foto van hen beiden te maken, maar de levendige legende werd totaal afgeschermd door zijn pr-dame. Ik werd er aardig gefrustreerd van. Dit was mijn kans bedacht ik me. Maar achteraf begreep ik het ook wel, zo vaak hij van alles moet. Jammer was het wel.
Mensen als Mandla, Dillon of Chris maken de Transkei tot wat zij is; een uniek gebied. Mocht je net als ik dit gebied in je hart gesloten hebben dan is de tocht langs de kust een absolute must. Je komt hierbij door de prachtige natuurparken Mkambati en Dwesa en raakt echt in contact met de Xhosa’s. De Transkei verandert, dat is onontkoombaar, het heeft zo zijn voor- en zijn nadelen, maar fotogeniek zal het hoe dan ook blijven.
